Božićni praznici u Srbiji obeleženi su raznovrsnim običajima i verovanjima, čije korene vuku iz različitih vremenskih perioda. Savetnik u Etnografskom muzeju u Beogradu, Saša Srećković, ističe za Tanjug da su mnogi običaji tokom Badnjeg dana i Božića ostali prisutni kako u seoskim, tako i u gradskim sredinama širom zemlje.
Badnji dan, koji se danas obeležava, započinje sečenjem badnjaka u zoru, što predstavlja uvod u brojne tradicionalne običaje tokom Božića. Period posta u trajanju od 40 dana prethodi Božiću, a različita tumačenja ovog posta potiču iz hrišćanskih i staroveračkih verovanja.
Srećković objašnjava: „Znamo da period tog posta predstavlja ljudsko duhovno i telesno pročišćenje. Pored posta, postoje i razni sistemi tabua kod našeg naroda“.
Običaji tokom Badnjeg dana variraju od mesta do mesta. Obično, najstariji i najmlađi muškarac u porodici odlazi u šumu, a obrede uključuju pucanje iz puške i obraćanje badnjaku pre nego što počne seča.
Srećković ističe: „Postoji čitav niz tih verovanja, kao što je prilazak badnjaku s istočne strane, hvatanje ivirica u šaku i tišina domaćina tokom seče badnjaka“.
Nakon seče, badnjak se nosi ispred kuće i postavlja na ulazu u uspravan položaj, dok se slama prostire ispod stola. Domaćica posipa zrnevljem pšenice sve ukućane, a deca traže poklone skrivene u slami. U uglovima kuće postavljaju se orasi, povezani s dušama pokojnika.
Božić, koji se proslavlja tri dana, obeležen je brojnim običajima. Prvi gost tog jutra, pozvan ili nepozvan, poznat kao položajnik, donosi sreću i radost celoj porodici. Srećković ističe da su prema tumačenju nekih etnologa ulogu položajnika ranije imale i životinje, ostatak starih verovanja o žrtvovanju životinja za zajednicu.
Božićni ručak, kojem prethodi lomljenje česnice, takođe je deo tradicije. Česnica se priprema da donese sreću i blagostanje ukućanima, a u nju se stavlja novčić za uspeh osobe koja ga izvuče.
Srećković naglašava da su se običaji menjali vremenom i u različitim sredinama. Na primer, u Vojvodini su postale česte obredne povorke između Božića i Bogojavljenja. Kole dari, vertepi i korenđaši, donose radost i smeh u zajednicu.
Običaji u gradskim sredinama često su suženi zbog uslova u kojima ljudi žive. Srećković ističe: „Razni geografski, istorijski i politički uslovi su uticali na raznovrsnost izgleda božićnih običaja i načina na koje se oni upražnjavaju“.
Na pitanje o budućnosti običaja, posebno u gradovima, Srećković objašnjava da je ljudska priroda inherentno zainteresovana za natprirodne stvari i verovanja, zbog čega će, prema njegovoj proceni, običaji ostati sastavni deo i savremenog sveta.
