Bor, 22. februar – Objavljujemo ovaj tekst kao reakciju na vest portala “e-Braničevo” od dana 29.11.2022. pod naslovom: “NAŠI SAGOVORNICI: Zabluda je da su Vlasi Rumuni“. Smatramo da taj tekst tendenziozno stvara pogrešnu sliku o Rumunima istočne Srbije popularno nazvanih Vlasima.
Tekst je jednim delom posvećen razgovoru sa funkcionerima Nacionalnog saveta Vlaha koji su zapravo predstavnici vlasti ili članovi i aktivisti vladajućih partija i njima bliskih organizacija. Time najznačajniju organizaciju Vlaha koja treba da bude nevladina zapravo čine delovi državne administracije, čime se objektivnost teksta dodatno dovodi u pitanje.
Nacionalni savet Vlaha – u daljem tekstu NSV, zakonski predviđen kao predstavnik vlaške manjine pred vladom i institucijama Srbije, dok u realnosti imamo obrnutu situaciju, odnosno predstavnike vlasti, koji samo sebi znanom logikom predstavlju vlašku manjinu pred istom vlasti čiji su deo. Ovde se ne krši zakon, jer član saveta može biti svako, ali se ovim obesmišljava njegova funkcija. Istovremeno je funkcionerima partija nacionalnih manjina zabranjen izbor za funkcije u sopstvenom savetu, što dalje obesmišljava instituciju nacionalnih saveta.
Ovo dovodi do urnebesne situacije, da su oni koji treba da zahtevaju i prate rešavanje problema zaprao isti oni od kojih ti problemi zavise, dok pripadnici manjina i organizacije koje nisu bliske vlastima ostaju van sistema. Čuveni princip “kadija te tuži, kadija ti sudi” nasleđen iz proteklih vremena otomanske okupacije, je na ovim prostorima očigledno teško iskorenjiv.
Ako su ovakvi predstavnici Vlaške manjine deo vlasti, zašto onda ova manjina i dalje ima problema?
Kako je moguće da je Vlaška manjina danas nakon skoro 10 godina kontrole saveta od strane vladajuće kolicije SPS-DS i SPS-SNS, i dalje na početku?
Vlaška manjina danas, kao ni poslednjih 200 god, za razliku od drugih manjina u Srbiji, nema mogućnosti učenja u školskom sistemu Srbije ni najosnovnijih činjenica o sebi. Nemaju prava na službenu upotrebu jezika, na medije, na bogosluženje na svom jeziku.
U tekstu se navodi da o Vlasima vlada predrasuda da su “neuk i primitivan narod koji se bavi magijom”. Tokom teksta se međutim ne daje odgovor ko je za ovo odgovoran. Ko dopušta da se kroz medije decenijama kreira ovakva neistinita slika o vlaškoj manjini? Dok se istovrmeno sprečava stvaranje realne predstave kroz zvanični školski sistem.
Umesto pravih informacija o sebi u školskom sistemu Vlasi/Rumuni uglavnom dobijaju ciljano plasirane dezinformacije o svom identitetu preko kontrolisanih medija ili preko političkih stavova pojedinaca. Na ovaj način se vešto izbegava odgovornost za njihovo verodostojnost i efekat u javnosti. Osim toga, narativ o magiji i čudotvorstvu je zastupljen i u srpskoj zajednici, i vidimo ga svakodnevno na svim medijima i u javnosti.
Pa ipak o srpskom narodu ne važi uverenje da je neuk i primitivan mada su ove pojave očigledno i kod Srba široko prihvaćeni fenomeni, možda čak i više nego kod Vlaha.
Jesu li ove predrasude slučajnost, ili deo sistematskih mera asimilacije i akulturalizacije rumunske zajednice istočne Srbije?
Zar nije upravo vlast ta koja ovde ima sve poluge kontrole? Samim tim i NSV koji je deo iste. Aktuelni predsednik izvršnog odbora Nacionalnog saveta Vlaha Radiša Dragojević je inače istaknuti član Socijalističke partije Srbije, praktično aktivni nosioc vlasti u kontinuitetu preko 30 godina.
Budući da su su Srbiji svi mediji pod kontrolom vlasti u kontinuitetu još od II svetskog rata, kako to onda na tim i takvim medijima i u javnosti nema ničeg pozitivnog i promotivnog o Vlasima, već naprotiv?
Da nije ovakva slika namerno stvarana? Cilj očigledno nije bila istina o vlaškoj manjini, već medijska hajka na identitet Vlaha? Budući da nigde nisu mogli saznati istinu o sebi kao zajednici, to je dovelo do samo odbojnosti prema sopstvenom identitetu i zanemarivanja istog. Ukratko, cilj vlasti je bio stvaranje kompleksa niže vrednosti kod Vlaha i odvraćanje od sopstvenog identiteta. Ovim perfidno uvedenim procesom auto-asimilacije vlast vešto skida odgovornost sa sebe i prebacuje je na samu zajednicu.
U autokratijama i diktaturama stigmatizacija radi stvaranja kolektivnih kompleksa jeste jedan od vodećih mehanizama disciplinovanja različitih društvenih grupa. Cilj je naterati pojedince da pritiskom sredine odustanu od svojih ideja, interesa ili pripadnosti određenim pokretima koje vlastima ne odgovaraju a koje po prirodi nisu protivzakonite, te se ne mogu postići drugim merama.
Mnogobrojni negativni tekstovi u štampi i narativ na radiju i televiziji o Vlasima/Rumunima kao o zaostaloj zajednici, poslednjih decenija samo dokazuje ovaj stav. Ni NSV niti funkcioneri vladajućih partija koji ga čine nisu reagovali na ovakve pojave ili je reakcija bila samo formalna, bez ikavih potonjih implikacija ili promene politike.
Umesto rešavanja problema vlaške manjine, glavna i skoro jedina aktivnost NSV jeste u pokušaju dokazivanja da Rumuni istočne Srbije zapravo nisu Rumuni i da jezičku mešavinu srpskog jezika i rumunskih govora u ovom regionu treba standardizovati kao novi jezik.
Ova ideja nije nova niti orginalana NSV, već podiče iz perioda nakon drugog svetskog rata. Tadašnji komunisti su izmislili “Vlahe koji nisu Rumuni“ kao prelazanu etničku formu za odvajanje Rumuna istočne Srbije od njihovovg rumusnkog identiteta i kasniju lakšu asimilaciju u srpsku većinu.
U poslednje vreme imamo pravu poplavu političkih partija i organizacija “Vlaha koji nisu Rumuni”. Zajedničko im je da su bliski vlastima i da im je najvažnija aktivnost ubeđivanje javnosti da Vlasi u istočnoj Srbiji nemaju nikave veze sa Rumunima. Drugih vidljivih rezultata njihove aktivnosti jednostavno nema. Naprotiv, vlaška zajednica ubrzano nestaje, i to u periodu kada je se u Srbiju sliva ogroman novac kroz investicije i zaduživanje, koje nikada nije bilo veće u istoriji. Na novac se ne mogu požaliti, očigledno se radi o nečemu drugom.
Vlasi sebe na svom jeziku sa ponosom nazivaju Rumunima ne zato što to knjige ili politika tako kažu već zato što je to deo njihovog identiteta, i tako sebe nazivaju već punih 1811 godina. Obimna naučna dela domaćih i stranih autora o Rumunima istočne Srbije samo to potvrđuju.
Ukoliko neko ima nešto protiv toga, predlažemo da o tome diskutiju sa rimskim imperatorom Karakalom(Caracalla) i osnivačima Rima a ne sa Vlasima niti sa knjigama.
Pomenuti rimski imperator Markus Aurelijus Antonijus-Karakala(Marcus Aurelius AntoninusCaracalla) rođen je 4. aprila 188g.n.e. kao Lucjius Septimijus Basijanus(Lucius Septimius Bassianus), a preminuo 8. aprila 217g.n.e.
Imperator Karakala je za ovu temu značajan po tome što je 212g.n.e. ukazom dozvolio celokupnom stanovništvu rimskog carstva pa i romanizovanom stanovništvu Balkana, nešto što je dotle bila privilegija malobrojnih – da se izjašnjavaju kao Rimljani – Civic Romanus Sum – Građanin sam Rima (u narodnom govoru je to prešlo u kratku formu Eu sunt Ruman – Ja sam Rumun). Biti Rimljanin je u tom dobu bila stvar prestiža, i tako je i ostalo.
Od tada pa sve do sada svi potomci pripadnika rimske imperije koji su u tako dugom vremenkom periodu očuvali ovaj deo identiteta, sa ponosom nazvaju sebe raznim abveracijama reči Romanus(Rimljanin)-Roman, Ruman, Rumun, Rumen, Rumel, Romaik… Mada sa ove distance sa Starim Rimljanima imaju malo toga, a mnogi nisu ni svesni porekla ovoga naziva.
Naziv „Vlah“ nema nikakvo značenje u rumunskom jeziku i izmišljen je u srednjem veku na osnovu romanizovanog keltskog plemena „Volkae“. NSV očigledno koristi neznanje i neinformisanost za manipulaciju identitetom vlaške zajednice.
Ukratko, Vlasi sebe nazivaju Rumunima zato što se glavni grad rimskog carstva zvao Rim po osnivačima – Romulus i Remus a ne “Vlah” ili nekako drugačije, i to ne može niko izmeniti. Kao što vidimo sa prethodne slike, osim naziva Vlah, za Rumune na Balkanu postoji i niz drugih alternativnih naziva Morlaci, Iflaci, Volohi, Ćići, Karagunci, Magleniti, Arumuni, Cincari, itd.
Na sledećoj fotografiji sa Wikipedije vidimo da je naziv za Vlašku Niziju – Wallachian Plain zapravo samo sinonim, pravi naziv za Vlašku niziju bi bio Rumunska nizija ili na rumunskom – Câmpia Română što je i izvorni originalni naziv. Zašto se u Srbiji to prevodi kao Vlaška nizija pitanje je za Srbiju.
Slična dualnost naziva koja se često zloupotrebljava jeste naziv za srednjevekovnu Državu Rumuniju koja je u Srbiji poznata pod dualnim nazivom Kneževina Vlaška. Izvorni originalni naziv je Țara Românească – Država Rumunija, Kneževina Vlaška ili zemlja sa sličnim nazivom van ovog dualizma nikada nije postojala, kao što ne postoje ni Vlasi van dualizma Vlah-Rumun.
Ova dualnost naziva Rumun – Vlah kojom se manipuliše, česta je u svetu, tako je pravi naziv za Grčku – Hellas, za Nemačku – Deutschland, za Holandiju – Niederlande, itd.
Tvrdnja koja se iznosi u tekstu “Poznato joj je da se oni koji smatraju da su Vlasi zapravo Rumuni pozivaju na jednu knjigu iz davne 1906. godine„ jeste još jedna neistina. Najpre, ne može jedna knjiga da odredi identitet nekog naroda, osim toga „jedna knjiga iz davne 1906…” koja se ovde pominje jeste rad jednog od najpoznatijeg srpskog etnologa i akademika Dr Tihomira Đorđevića – ”Kroz naše Rumune”. Dr Đorđeviću je jedan od fokusa naučnog rada bila rumunska zajednica na istoku Srbije, time su njegova dela najpozvanija da sude o ovoj temi. Treba imati u vidu da 1906 Vojvodina još uvek nije bila u sastavu Srbije i da su jedni Rumuni o kojima je tada bilo reči, zapravo današnji Vlasi. Pitanje za autore teksta jeste zašto se ovakve stvari kriju od Vlaha i zašto knjiga nije uvrštena u školski program? Umesto toga vlaškoj deci se nude knjige nekompetenih autora sa pismom i jezikom van svakog standarda i stručnih kriterijuma i tendenziozno napisanim sadžajem.
Ovde sa jedne strane imamo pokušaj diskreditacije jednog srpskog akademika i istraživača Rumuna istočne Srbije Dr Tihomira Đorđevića, koji nije po volji NSV mišljenjem istrgnutom iz konteksta drugog stručnjaka Dr Gordana Bojkovića. Dr Gordan Bojković se uopšte ne bavi Rumunima(Vlasima) istočne Srbije i nema nijedan objavljen rad na tu temu već se bavi srpskom zajednicom na Kosovu, koja sa nama nema nikakve veze te ne može biti referenca za ovu temu.
Teze o nekakvom projektu rumunizacije je na ivici komedije. Ne postoji nikakav plan Rumunizacije niti ga iko sprovodi. To najbolje znaju građani istočne Srbije. Rumunija u ovom regionu nije uopšte prisutna, čak i tamo gde bi morala biti. U istočnoj Srbiji osim RPC ne postoje nikakve rumunske institucije, ne postoji mediji na rumunskom, nema školskog sistema, nema firmi iz Rumunije u regionu, rumunski nigde nije u službenoj upotrebi. Jedni rumunski konzulat koji postoji je u Zaječaru, ima svega dva zaposlena i obavlja samo najelementarnije konzularne poslove. Kontakt konzulata sa vlaškom zajednicom van osnovnih aktivnosti poslova ne postoje. Aktivnosti vlaških(rumunskih) organizacija su javne i u njima nema nikakvih elemenata bilo kakve „rumunizacije“, mada je nejasno šta se pod tim uopšte podrazumeva.
Dakle od rumunizacije osim u izjavama čelnika NSV u realnosti ni traga ni glasa.
Zapravo umesto tzv. “rumunizacije Vlaha“ u istočnoj Srbiji realnost je njihova ubrzana srbizacija, pad pripadnika ove zajednice je konstantan, dok je rumunski jezik pre 50 god. bio zastupljen kod skoro 300 000 pripadnika, danas ga najmlađi skoro i ne koriste a fond reči se od nekoliko desetina hiljada reči spao na svega stotinak.
Pad broja pripadnika rumunske zajednice je značajan te je od preko 220 000 Rumuna pre II svetskog rata umesto očekivanog rasta na preko 350 000 danas ostalo još oko 2 000 onih koji se izjašnjavaju kao Rumuni, ukoliko tome dodamo i još oko 40 000 popisanih Vlaha, svejedno dolazimo do proporcionalno 5 puta manje zajednice nego pre skoro jednog veka. O kakvoj je onda ovde rumunizaciji reč?
Ovim činjenicama autori teksta i tzv. “Vlasi koji nisu Rumuni” najbolje demantuju sami sebe. Nema rumunizacije, to je samo propagandni trik koji vodi suprotnom odnosno srbizaciji Vlaha u istočnoj Srbiji.
Neiskrenost Vlaha koji nisu Rumuni se najjasnije vidi u svakodnevnoj komunikaciji koja se u celini obavlja na srpskom jeziku, počev od zvaničnih dokumenata pa sve do komunikacije na društvenim mrežama. Razlog zbog koga vlaškog(rumunskog) jezika nema čak i tamo gde ne postoje prepreke za njegovo korišćenje je jednostavan, NSV želi da ga suzbije i prepusti nestajanju.
Osim toga, većina članova Nacionalnog saveta Vlaha zapravo ne znaju vlaški, oni teško mogu sklopiti rečenicu na vlaškom a kamo li držati kompleksnije konverzacije, ne poznaju vlašku kulturu, istoriju, niti imaju bilo kakvih interesovanja za tu temu već šire dezinformacije i propagandu po nečijem zadatku.
Da li se kampanja protiv rumunizma u istočnoj Srbiji smišljeno vodi kako bi se sprečilo očuvanje identiteta preostalog vlaškog(rumunskog) stanovništva? Ovome pogoduje i neaktivnost Rumunije koja u želji da očuva dobre odnose sa Srbijom svesno zapostavlja svoju manjinu u Srbiji. Srbija ovo vešto koristi i ne želi da Vlasima istočne Srbije realno omogući bilo kakav oblik očuvanja identiteta.
Aktivnosti NSV i”Vlaha koji nisu Rumuni” su neiskrene i iz jednog sasvim praktičnog razloga. Rumunija kao romanska zemlja sa svim potencijalima koje iz toga slede jedina zapravo ima kapacitete za očuvanje identiteta Vlaha u ovom regionu, šta god da su. Srbija kao slovenska zemlja nema za tako nešto niti potencijala niti interesa.
Mnoge zemlje u svetu imaju više službenih jezika i to na nivou cele države. Običnu su to jezici suseda. Ove države smatraju to za prednost.
Zemlje sa više službenih jezika po pravilu u grupi najrazvijenijih i sa najvećim BDP u svetu. Naročito je interesantan slučaj Luksemburga, Singapura i Švajcarske. Ove zemlje ostvaruju značajan deo prihoda iz sektora usluga poput finansija, turizma, globalne trgovine… gde višejezičnost kao prednost naročito dolazi do izražaja. U Srbiji međutim imamo obrnutu situaciju, ne samo da nemamo više službenih jezika u upotrebi na nivou republičke administracije, mada ima uslova, već se prisustvo jezika suseda po srednjevekovnim šablonima smatra opasnim i potiskuje.
Veličina rumunskog govornog i ekonomskog prostora, blizina Rumunije i Moldavije, kao i značaj Rumunije kao članice EU i NATO jesu dovoljni uslovi da rumunski jezik u istočnoj Srbiji osim očuvanja identiteta ima i funkciju intenzivnog razvoja ovog regiona. Srpska vlast i NSV radi međutim sve obrnuto.
Jasno je da negativan pristup koji srpska vlast ima prema manjinama jeste očigledno autodestruktivan i štetan po Srbiju u celini.
Nacionalni savet Vlaha osim sopstvenog budžeta po logici stvari može imati pristup lokalnim i republičkim fondovima kao i pretpristupnim fondovima EU. Dakle raspolaže potencijalno velikim novčanim sredstvima, rezultata međutim nema.
NSV nije pokrenuo nijedan veliki i ozbiljan projekat kojim bi se podržalo očuvanje tradicije, Umesto finansiranja lokalnih kulturnoumetničkih društava imamo njihovo gašenje, umesto stvaranje institucija za podršku vlaškoj umetnosti, književnosti i obrazovanju imamo samo neprekidne najave sporne standardizacije jezika koja se u nedogled odlaže. Nije formiran nijedan muzej vlaške istorije i umetnosti a trebalo ih je biti nekoliko desetina. Nema nijednog programa prikupljanja vlaškog kulturnog nasleđa. U školski program se ne uvodi nikakav ozbiljan sadržaj o Vlasima, nema sekcija vlaške kulture, folklora i sl. čak ni u regionima gde čine većinu. Na medijima nema promotivnih programa već samo kampanje koja ima za cilj falsifikovanje rumunskog identiteta u istočnoj Srbiji. Nije formirana nijedna vlaška televizija ili radio. Nije pokrenuta organizovana proizvodnja narodnih nošnji, budući da je nebrigom uništena tradicionalna vlaška domaća radinost. Nema projekata saradnje sa ostalim rumunskim zajednicama na Balkanu već su sve aktivnosti NSV usmerene na izolaciju Vlaha istočne Srbije.
Spisak onoga što je moglo biti urađeno a nije je dugačak i najbolji je pokazatelj stvarnih namera NSV.
S druge strane stvari koje jesu urađene su tendenciozan pokušaj udaljavanja vlaške zajednice od njenog nasleđenog identiteta.
Stav Radiše Dragojevića da su identiteti naroda stvar politike upečatljivo dokazuje pokušaj stvaranje veštačke nacije tj. Vlaha koji nisu Rumuni. Objašnjenje da su se Vlasi koji nisu Rumuni pojavili u popisima nakon drugog svetskog rata umesto Rumuna političkom odlukom i da od tada Rumuni u istočnoj Srbiji više zvanično nisu Rumuni, jeste upravo ono najspornije. Ako politika može tek tako da menja i određuje identitete naroda onda bi se svako po potrebi proglašavao i menjao sopstveni identitet političkom odlukom. Politika može doneti odluku da je zemlja ravna ploča, ali u realnosti to nije tako. Ovde je očigledan problem da gospodin Dragojević ili ne shvata smisao politike ili svesno manipuliše javnošću.
U tekstu je navedeno da su na tzv. „vlaški jezik“ prevedeni srpski klasici. Zašto kada je to već u redovnom školskom programu na srpskom? Zar ne bi trebalo ponuditi vlasima kao romanskoj zajednici romanske autore? Ili najmanje sopstvene rumunske koji su najbliži njihovom identitetu?
U tekstu se navodi da je po NSV sporno što ovdašnji Vlasi zapravo ne mogu biti Rumuni zato što nikada nisu bili deo Rumunije odnosno jer su se doselili u vreme kada moderna Rumunija nije postojala. Ovo je besmislica jer onda većina manjina u Evropi ne bi postojala ili bismo imali pravu poplavu novih manjina kada god se promene granice. Možda je najbolji primer nemačke manjine koja je prisutna u mnogim zemljama istočne Evrope vekovima pre stvaranja moderne Nemačke države. Njih ipak niko ne tretira kao posebne manjine grofovija i kraljevstava iz kojih su došli, poput Bavarske, Saske ili Pruske već imaju status jedinstvene nemačke manjine.
Koji status onda treba da ima srpska manjina u okolnim zemljama koja je tamo izbegla iz Otomanske imperije kada Srbija nije postojala? Po nakaradnoj logici vlasti i NSV očigledno je da bi morali izmišljati nove manjine i jezike. Ili ovo pravilo važi samo kada su Rumuni u istočnoj Srbiji u pitanju?
Slično alternativnom srpskom nazivu za Rumune -Vlasi, u Mađarskoj takođe postoji sinonimski naziv za Srbe – Raši po srednjevekovnoj oblasti u Srbiji – Raškoj. Srbi u ovom regionu međutim jesu priznati kao srpska manjina i nije im nametnut neki novi raški jezik ili raški identitet koji je drugačiji od srpskog.
Ovde je dakle bitna etnička pripadnost a ne istorija matične države.
U tekstu se navodi razlika između rumunskog i „vlaškog“ jezika, ali zar za ovu razliku nije odgovorna upravo srpska vlast koja skoro 200 god. ne dozvoljava vlaškoj zajednici učenje sopstvenog jezika u školskom sistemu već je on prepušten degradaciji učenjem u okviru porodice i naselja. Dakle ono što je ciljano onemogućavano sada se koristi kao opravdanje za faktičko stanje.
Na osnovu ovoga očigledna je namera NSV da primeni dvostruke standarde i da za pokušaj razdvajanja rumunskog i vlaškog identiteta nema nikakvih racionalnih osnova.
Umesto aktivnog očuvanja identiteta, imamo ne samo njegovo urušavanje već i ekonomski i populacioni sunovrat u istočnoj Srbiji. Jedan od glavnih razloga stvaranja ovakvih podela među Rumunima istočne Srbije jeste i onemogućavanje predstavljanja njihovih autentičnih interesa u republičkoj vlasti. Lokalne vlasti ne odgovaraju interesima lokalne populacije već Beogradu i poslovnim interesima koji se svode na rasprodaju resursa, nebrigu o ekologiji, podsticanju etničke napetosti propagandom o nepostojećoj rumunizaciji, neplanskom trošenju lokalnog budžeta i samim tim urušavanju celog regiona a posredno i Srbije.
Vlasi koji nisu Rumuni kao de fakto vlast u istočnoj Srbiji, igraju u ovom slučaju veoma mračnu ulogu.
Informativna služba Vlaške narodne Stranke
