Sakralni objekti u istočnoj Srbiji su brojni i raznovrsni. Pored gradskih crkava i malih seoskih kapela, nizom osobina ističe se crkva posvećena Presvetoj Bogorodici, koja se nalazi u selu Donja Kamenica, s leve strane Trgoviškog Timoka, koji se kod Knjaževca spaja sa Svrljiškim Timokom i gradi Beli Timok. Sve tri reke su uglavnom malovodne, posebno za vreme letnjih meseci, ali za stanovništvo nekoliko seoskih naselja životno važne. Saobraćajno dobro prohodne rečne doline doprinose tranzitu putnika i turista, od kojih se neki opredeljuju za uspon na Staru planinu i posetu njenim turističko-ugostiteljskim objektima.
Selo Donja Kamenica je izrazito depopulaciono, jer je od nekadašnjih 1.169 stanovnika danas ovde manje od 200, što je karakteristično za sva seoska naselja u podgorini Stare planine, što se negativno odražava na posećenost i održavanje verskih objekata, samim tim i na Crkvu Presvete Bogorodice, koja izvesno vreme nije dobro održavana. Donja Kamenica nalazi se 12 kilometara jugoistočno od Knjaževca i isto toliko kilometara severozapadno od Kalne. S leve je strane Trgoviškog Timoka. Pored sela je asfaltni put koji povezuje Knjaževac s Kalnom i Pirotom i Crkvu Presvete Bogorodice čini lako pristupačnom. Mostom preko Trgoviškog Timoka dolazi se do sela, koje se sastoji iz jedne ulice pored Trgoviškog Timoka i druge koja je pored njegove pritoke Leščanskog potoka. To je prošireni deo klisure Korenatac, usečene u moćne krečnjačke stene. Pored sastava ova dva rečna toka, na prostranom trgu ispred crkve, gde se u prošlosti okupljalo seosko stanovništvo za vreme različitih svečanosti, nalaze se osnovna škola i zemljoradnička zadruga. Danas je tu i parkiralište za posetioce crkve. Lako uočljiva s puta, crkva u Donjoj Kamenici visokim kulama budi pažnju prolaznika, od koji se mnogi ovde zaustavljaju i s pažnjom razgledaju nesvakidašnji sakralni objekat.
Crkva Presvete Bogorodice, koja pripada Eparhiji timočkoj, retko se pominje u pisanim izvorima. Njeno zidanje, prema nekim izvorima, počelo je sredinom 14. veka, kada je sliv Trgoviškog Timoka bio pod vlašću Bugara i pripadao Vidinskoj despotovini. Ovde su se spajali i prožimali kulturni uticaji Bugarske i Srbije. Posebno je interesantno da crkva u Donjoj Kamenici građevinski ne liči ni na jednu crkvu na širokim balkanskim prostorima. Osnova joj je sažetog upisanog krsta, nepravilnog pravougaonog oblika. Ima dva naosa, trostranu apsidu i pripratu sa spratom, nad kojom se izdižu dve kvadratne kule koje su iste visine, zidane od kamena, kao i ostali deo crkve, koja se kao bastion diže nad okolnim prostorom. Kule se završavaju krovovima piramidalnog oblika, kakvi se sreću kod nekih romaničkih sakralnih objekata. Na vrhovima kula postavljeni su metalni krstovi. Sačuvani su samo prizemni ostaci spoljne priprate. Negovano zelenilo oko crkve privlači pažnju. U radionici, prodavnici, naspram crkve, mogu se kupiti suveniri, ali i neki ručno rađeni odevni predmeti i dobiti informacije o selu i crkvi.
Freske Crkve Presvete Bogorodice relativno su dobro očuvane. Ktitorske kompozicije ukazuju na to da su crkvu zidali članovi neke bogate vlastelinske porodice. Freske su, kao i crkva, uglavnom malih dimenzija. Ističu se Bogorodica na prestolu s Hristom i arhanđelima, Poklonjenje Agnecu, svetaca Stefana Prvomučenika, Simeona Stolpnika, Velikih praznika, Hristovih stradanja, Svetih ratnika. Nekoliko fresaka posvećeno je Svetom Nikoli i Svetoj Petki. U literaturi je zabeleženo da se, iako jedan broj fresaka karakterišu neobična rešenja, slikarstvo u celini odlikuje razumljivošću i jednostavnošću. Kvaliteti fresaka su vešt crtež, svetao kolorit i psihološka obrada ličnosti. Po tome ostaju izvan uobičajenih formi vizantijskog zidnog slikarstva, što im ne umanjuje vrednost i značaj.
Stevan M. Stanković, Politika, 23. jun 2025.
