Kladovo, 7. septembar – Prva dunavska fabrika struje, Hidroelektrana “Đerdap 1” ravno pola veka proizvodi električnu energiju i od 6. avgusta 1972. godine ova elektrana je EPS-u isporučila 286,5 milijardi kilovat-časova električne energije, a kroz brodsku prevodnicu prošlo je više od 421 hiljade plovila različitih gabarita ukupne nosivosti oko 506 miliona tona raznog tereta. Gradnja ovog kompleksnog, višenamenskog objekta započela je 7. septembra 1964. godine.
Izgradnja najveće hidrotehničke građevine na Dunavu koja je promenila reku, ali i život ljudi na njenim obalama, započela je pre 58. godina, 7. septembra 1964. godine.
Toga dana su na 943 kilometru Dunava, dvojica predsednika – Rumunije Georgi Dež i SFR Jugoslavije Josip Broz Tito, otkrili dve spomen ploče na dve obale Dunava, a sve što je usledilo potom je istorija.
Ova dunavska elektrana ukupne je dužine 1.278 metara, potpuno je simetrična i projektovana tako da i Srbija i Rumunija raspolažu sa po jednom elektranom, brodskom prevodnicom i po sedam prelivnih polja od ukupno 14, koliko ih ima u zajedničkoj prelivnoj brani koje koriste shodno sporazumu i konvencijama o izgradnji i eksploataciji.
“Đerdap 1” je bransko – protočna hidrocentrala, ima 12 hidroagregata, a polovina je na srpskoj strani i gde je na pet agregata, posle revitalizacije, instalisana snaga sa 180 povećana na 205 megavata.
Hidroenergetski i plovidbeni sistem „Đerdap 1“ sa jugoslovenske strane gradilo je više od 130 preduzeća i instituta iz zemlje i inostranstva sa kojima je sklopljeno više od 5,5 hiljada ugovora.
Ugovoreni poslovi odnosili su se na sprovođenje istražnih radova, izradu tehničkih studija i projekata, modelska ispitivanja, ispitivanja materijala, betona i konstrukcija, isporuku građevinskog materijala, izvođenje građevinskih i zanatskih radova, isporuku i montažu elektromašinske opreme, gradilišnih uređaja,građevinske mehanizacije i opreme, na relokaciju naselja, relokaciju i izgradnju puteva i mostova, kao i na zaštitu priobalja.
Broj radnika na gradilištima na jugoslovenskoj strani varirao je u zavisnosti od vrste i obima poslova, a kako su hroničari zabeležili, najintenzivniji radovi bili su 1969. godine kada je završeno pregrađivanje Dunava i tada je bilo angažovano oko pet hiljada, a na samom objektu četiri hiljade radnika.
I kada smo već krenuli sa brojkama, da nastavimo: izračunato je da je na izgradnju „Đerdapa 1“ utrošeno je oko 48 miliona časova rada, ne računajući rad u državnim organima, projektnim organizacijama, institutima i fabrikama opreme i materijala.
Tokom izgradnje glavnog objekta iskopano je 13,4 miliona kubnih metara šljunka i rečnog nanosa, 7,2 miliona kubika stena, ugrađeno 3,2 miliona kubika betona, 167.000 tona armature i čelične konstrukcije i 69.000 tona opreme.
Formirano je akumulaciono jezero zapremine 1380 miliona kubnih metara vode, a njegove potencijale na jednoj hidroelektrani eksploatišu dve zemlje Srbija i Rumunija i po tome je jedinstvena u svetu.
– Da bi se izgradio đerdapski kolos u zoni akumulacionog jezera potopljene su njive, voćnjaci, livade, pašnjaci, neplodno zemljište 6.879 hektara na srpskoj strani i 3.562 na rumunskoj strani. Preseljeno je 8.400 stanovnika na teritoriji Srbije i 14.533 u Rumuniji. Vodom đerdapskog jezera potopljeno je 38.571 kvadratnih metara privatnih i društvenih stambenih objekata. U Rumuniji 88.000 metara kvadratnih – napisao je u jednom dnevnom listu, saobraćajni inženjer na izgradnji HEPS “Đerdap 1” , Uroš Banović.
Hroničari su zabeležili da je srušeno više od dve hiljade zgrada, pet crkava, a premeštena su i četiri groblja, a zbog stvaranja akumulacionog jezera u novoizgrađena naselja na našoj strani Dunava preseljeno je više od osam hiljada ljudi, jer je novoformirano jezero potopila Dobru, Donji Milanovac, Mosnu, Golubinje, Tekiju, Sip i ostrvo Ada Кale..
Do „Đerdapa 1“ u tadašnjoj Jugoslaviji, nije bio izveden nijedan projekat takvih investicionih i graditeljskih razmera, naročito u domenu istraživanja i zaštite kulturnog nasleđa i premeštanja stanovništva zbog potapanja terena.
U okviru pripremnih radova, u drugoj polovini šezdesetih godina prošlog veka, sprovedena su etnološka, prirodnjačka, arheološka i spomenička istraživanja, urađena studija o zaštiti kulturnog nasleđa, na čemu su radili brojni instituti i muzeji.
Dovoljno je reći da je u okviru tadašnjih arheoloških istraživanja otkriven Lepenski Vir.
Posmatrano hronološki, gradnja HEPS „Đerdap 1” zvanično je počela 7. septembra 1964.godine, pet godina kasnije, 13. avgusta 1969. Dunav je bio konačno pregrađen, a zanimljivo je da je tokom pregrađivanja Dunava, plovidba đerdapskim sektorom bila obustavljena na samo devet dana.
Prvi kilovati u dunavskoj fabrici struje proizvedeni su 6. avgusta 1972. godine i za pet decenija rada EPS-u je isporučeno 286,5 milijardi kilovat-časova električne energije, a kroz brodsku prevodnicu prošlo je više od 421 hiljade plovila različitih gabarita ukupne nosivosti oko 506 miliona tona raznog tereta.
Izvor: Danas
