Negotin, 20. septembar – Turisti koji ovih dana stignu na Rajačke pivnice susrešće se s gradilištem. Saradnja EU, GIZ i Republičkog zavoda za zaštitu spomenika kulture iz Beograda, ostvaruje se u punom zamahu. Na svakom koraku gomile peska i kamena, bruje mešalice za beton i testere za kamen, skele oko pivnica i majstori koji rade, stručnjaci koji zure u otvorene skice pazeći da se mera i red u izgradnji i obnovi vinskih podruma na Rajačkim pivnicama ne poremete. Ostvaruje se Projekat obnove i izgradnje starih kuća u selu Rajac i pivnica na Rajačkim pivnicama iznad sela, radi unapređivanja turizma na ovom području, ali i čuvanja vinogradarskih i podrumarskih tradicija.
Imajući u vidu očuvanje tradicije, sada je važno da arhitekti, njihovi pomoćnici, građevinari i majstori koji rade na projektu ne naruše duh ruralne arhitekture Rajca i Rajačkih pivnica, koji se oseća na svakom koraku. Kako reče arhitekta Nikola Bašić, „bez duha, arhitektura postaje ambalaža”. O njemu u svojoj knjizi „Rajačke pivnice” piše i arhitekta Đorđe Alfirević iz Beograda. Živopisnost ovog naselja i njegova organizacija zajedno s bogatom baštinom u neposrednoj blizini (nekropola, reliktna šuma) čine ga večnim i neprolaznim. S izgradnjom i obnovom javlja se tendencija da se promene izgled i namena pivnica i da se prilagode novom vremenu i težnji za korišćenjem dokolice, uživanjem u jelu i piću, uopšteno rečeno – konzumerizmu. Ali, ne privlače turiste samo vino i jelo na Rajačkim pivnicama. Mnogo više ih privlače izgled tih vinskih palata i prostor na kojem su one sagrađene, koji su im obezbedili trajnost i dugovečnost.
Najbolje o tome govore reči Veljka Despotovića, koji je na Rajačkim pivnicama snimao film „Čarlston za Ognjenku”: „Spoljašnji izgled i funkcija pivnica dovedeni su do savršenog sklada, pa ovaj jedinstveni ruralni kompleks predstavlja i najviši oblik narodnog graditeljstva kod nas. Kao da je građeno za vreme renesanse za sva vremena.”
Posebno je teško sačuvati taj duh i tradicije u građevinarstvu kad se gradi nešto novo ili kad se rekonstruiše staro u ruševinama. To se lako vidi na Rajačkim pivnicama, na nekim novoizgrađenim u ovom veku, gde nisu poštovane ideje i tradicije u građevinarstvu starih zidara. U današnje vreme, kada su izgubljene mnoge vrednosti i potamnele tradicije, kad ne znamo šta je muško i žensko, kad mešamo vino s „koka-kolom”, novoizgrađene kuće u selu i pivnice na brdu mogle bi da postanu kao ambalaža. Posebno će biti teško kad u okviru te saradnje/izgradnje treba na prostoru gde se nalaze iskopati kanalizaciju, urediti ulice i napraviti put do Rajačkih pivnica.
Čuvajući duh i tradicije vinogradarstva i podrumarstva trebalo bi proučiti na koji su način stari majstori zidari iz Prilepa, grada našeg najslavnijeg junaka Kraljevića Marka, gradili kuće od kamena i kamena zdanja na Rajačkim pivnicama koja ih učiniše slavnim i nezaboravnim. Majstori Kosta i Dima, koji se oženio u Rajcu, udariše temelj i osnove narodnom graditeljstvu na Rajačkim pivnicama i u selu Rajcu. Oni se i potpisaše na uglovima građevina koje su napravili jednim polulučnim žlebom. Ta njihova umetnost i veština u građenju kamenih kuća i pivnica je poput duge koja spaja kulturni prostor njihovog rodnog kraja i Rajca i Rajačkih pivnica, kao poruka, pouka i oporuka današnjim arhitektama i građevinarima: „Gradite kao što smo mi gradili, da vaša dela postoje večno.”
Dr Petar Paunović,
Rajac
Izvor: Politika